Enneagram: Kendini anla! Her hareketinin altında yatan asıl motivasyonun ne?

VisionPic .net adlı kişinin Pexels'daki fotoğrafı

Enneagramla yaklaşık 3 yıl önce tanıştım. Labdan eve döndüğümde ev arkadaşlarım kişilikleri hakkında derin bir sohbete girmişlerdi. Biri psikoloji diğeri antropoloji yüksek lisansı yaptığı için konuşmayı pek umursamadım ve duşa girdim. Yarım saat sonra yanlarına gittiğimde hala aynı konudan konuşuyorlardı: Enneagram. Onlar devam ederken ben elime tutuşturdukları testi yapmaya başladım. Sonuçlar şaşırtıcıydı. Yüksek olasılıkla Tip 6 (tiplerin tanımı için biraz daha okuyun lütfen) ya da 2'ydim. Psikoloji okuyan ev arkadaşım tartışmaya son noktayı koydu. "Ceren sen kesinlikle tip 2'sin çünkü biz tip 6'yız ve sen bize benzemiyorsun." Peki Enneagram ne ve tipler ne anlama geliyor?

Enneagram Yunanca "ennea" (9 anlamına gelir) ve "gram" (bir şeyin yazılmış ya da kaydedilmiş olduğunu belirten ektir) kelimelerinin birleşimiyle oluşturulmuş bir kelime: Türkçesiyle "9 Tip". Peki bu tipler bize neyi anlatırlar? Bir olaya verdiğimiz tepkinin altında yatan motivasyonu anlatır. Bu sisteme göre her tip her olaya görünüşte aynı tepkiyi verebilir. Ama iki farklı tipin aynı tepkiyi vermesinin altında yatan motivasyonları farklıdır. Tip 2 bunu bir motivasyon için yaparken Tip 6 tamamen farklı bir motivasyonla yapar. Peki ya tipler ne anlama geliyor? 

Yukarıda gördüğünüz (benim ücretsiz bir dizayn websitesiyle yaptığım açıları çarpık çurpuk olsa da çok güzel olmuş) logodan anlaşılabileceği gibi Enneagramda 9 adet tip bulunur.  Resmi Enneagram logosunda bir çemberin tepesinde ve ortada Tip 9 bulunur. Tip 9'un yanından itibaren saat yönünde 1'den 8'e dek rakamlar dağılır. Peki Tipler kısaca neyi temsil ediyor?

Tip 1 - Reformcu: ilkeli, amaçlı ve kontrollü, kusursuzluk peşinde

Tip 2 - Yardımcı: cömert, fedakar, insanları memnun etmeye çalışan, baskı kuran

Tip 3 - Başaran: duruma uyan, hırslı, imaj meraklısı ve küstah

Tip 4 - Bireyci: canlı ifade gücü olan, etkileyici, romantik, saklayıcı ve değişken ruh halli

Tip 5 - Araştırmacı: yenilikçi, beyinsel, mesafeli ve kışkırtıcı

Tip 6 - Sadık: güvenilir, kendini adayan, savunmacı ve şüpheci

Tip 7 - Hevesli: kendiliğinden davranan, çok yönlü, dikkati çabuk dağılan, aşırıya kaçabilen

Tip 8 - Meydan Okuyan: öz güven sahibi, kararlı, hükmedici ve yüzleşme eğilimli

Tip 9 - Barışçı: destekleyici, uyumlu, kopuk ve inatçı

Ama söylemem gerekir ki kesinlikle bir diğerinden üstün olan bir tip yok. Hepsinin avantajlı olduğu noktalar var ve maalesef hepsinin üstünde düşünmesi gereken dezavantajlı noktaları var. Bu avantajların ve dezavantajların ne kadarına sahip olduğumuz ise bizim "sağlık (healthy)" durumumuzu gösteriyor. Ruhsal "sağlık" durumumuzdaki faklılıklar da tipler içindeki farklılıkları, yeni her Tip 3 aynı derecede "sağlıklı" değil, ve tepkileri aynı tipin içinde olsalar bile farklı olabilir. Burada kullandığım "sağlık" kelimesi beni her zaman rahatsız etmiştir, evet enneagramla tanıştığımda ben de "sağlıklı" kısma dahil değildim ama ruhsal açıdan "sağlıksız (unhealthy)" birine "sağlıksız"sın demenin ona bir faydası olmadığının da farkındaydım. Kişisel olarak ben bu terimi ruhsal olgunluğa erişmiş ve daha erişememiş olarak kullanmayı sevsem de literatürde healthy ve unhealthy terimleri kullanıldığı için çoğu durumda (ve bu konuda yazacağım diğer makalelerde) sağlıklı ve sağlıksız bireyler olarak kullanacağım. 

Sağlıklı ve sağlıksız Tip 2'ye örnek verirsem: Tip 2 olan bireyler sağlıklı olduklarında yukarıda kısaca tanımladığım kısımdaki cömert ve fedakar olurlar. İnsanlara yardım etmeyi severler ve bunu altında herhangi bir çıkar olmadan sevdikleri kişi için yaparlar. Eğer Tip 2 birey ruhsal olarak strese girer (ya da travma gibi onun ruh durumunu etkileyecek olaylar yaşarsa) sağlıksız bir Tip 2 olur ve cömert ve fedakar kişi insanları memnun etmek isteyen ve manipülasyon yapan birine dönüşür. Peki Tip 2'nin (ya da herhangi bir tipin) bunu yapmak için motivasyonu nedir?

Tip 2 örneğinden devam edelim. Tip 2 birey sever ve sevilmek ister. Sağlıklı durumda başkalarının onu sevmesini beklemeden güneş gibi iç ısıtan bir sıcaklıkla her şeyi ve herkesi sever. Karşılıksız sevdiği için cömerttir ve fedakardır. Sağlıksız Tip 2 bireyin de en büyük açlığıdır sevilmek. Çünkü aslında ne kendini ne de diğerlerini sevebilir. Bu nedenle de sevilmek için karşısındakileri memnun etmeye çalışır ve manipülasyonlara başlar. Ama her durumda sağlıklı ya da sağlıksız Tip 2 sevilmek ister. Sağlıklı olan bireyler karşısındaki kişi onu sevmiyorsa vazgeçmeyi bilir ve hayatına devam eder. Sağlıksız olanlarsa kendini sevdirmek için öz saygısını yitirir ve karşısındakileri hayatında tutmak için manipülasyona başlar.

Gustavo Tabosa adlı kişinin Pexels'daki fotoğrafı

Kısaca bu sistem bize insanların aslında 9 motivasyonla birbirinden ayrıldığını ve yaşadıkları olaylara verdikleri tepkilerin bu motivasyonlara uygun olarak verildiğini söyler. İlerleyen yazılarda daha detaylı olarak her tipten bahsedeceğim. Ayrıca kanatlar (wing), üçlü takımlar (triad) ve değişkenler (variant)  üzerine de yazılar yazacağım. Detay yazılarımı (yayınlandığında) okuyabilirsiniz. 

Son cümle olarak; Enneagram benim hayatımı tamamen düzeltmedi ve şu an kesinlikle "sağlıklı" bir birey değilim (hala!) ancak Enneagram sayesinde benden farklı düşünen insanları anlamayı ve onları anlarken aslında kendimi kabul etmeye başladığımı fark ettim. Bu yüzden herkesi en azından kendisine dönüp içine bakmaya davet ediyorum. Orada neler bulabileceğinize şaşıracağınız garantisi ile...

Türkçe Enneagram testi için buraya,

İngilizce Enneagram testi için buraya tıklayınız.

Sevgilerle